psychotherapies

 

Το φύλο ως επιστημονική ορολογία αναφέρεται στο ανατομικό φύλο (sex), τα βιολογικά δηλαδή χαρακτηριστικά που μας κατατάσσουν ως θηλυκά ή αρσενικά άτομα στο είδος μας. Η έμφυλη ταυτότητα του ατόμου, δηλαδή το φύλο ως προσωπικό βίωμα, εικόνα εαυτού, διαπροσωπικός ρόλος, κοινωνική στάση καθώς και ως δημόσια δήλωση όλων αυτών ορίζεται ως γένος (gender) ή "κοινωνικό φύλο". Τα άτομα που βιώνουν ασυμφωνία στην ταυτότητα μεταξύ του φύλου και του γένους (αυτο-)προσδιορίζονται ως διεμφυλικά ή διαφυλικά (transgender) ή τρανς*. Εάν αυτή η ασυμφωνία βιώνεται ουσιαστικά ως δυστυχία, τότε θεωρούμε ότι υπάρχει υποκείμενη δυσφορία φύλου (gender dysphoria), όρος που σε πλαίσιο αποπαθολογικοποίησης και περιορισμού του συνοδού στίγματος αντικατέστησε παλαιότερους, όπως "διαταραχή ταυτότητας φύλου" .

​

Ο εν λόγω νόμος εμπεριέχει περιορισμούς, όπως για ανηλίκους (παρά μόνο μέσω διεπιστημονικής επιτροπής για τους άνω των 15 ετών) και αποκλείει κάποιες ομάδες, όπως μεσοφυλικά άτομα (intersex - άτομα με ασαφές ανατομικό φύλο, παλαιότερα προσδιοριζόμενα ως "ερμαφρόδιτα"), έγγαμους (εκτός κι αν έχει προηγηθεί διαζύγιο) και άτομα χωρίς ληξιαρχική πράξη γέννησης στη χώρα μας (μετανάστες/πρόσφυγες), αλλά προβλέπει τη δυνατότητα με δικαίωμα υπαναχώρησης για ληξιαρχική αλλαγή ονόματος και φύλου χωρίς υποχρεωτική υποβολή σε διαδικασίες φυλομετάβασης**. Μεγάλο ωστόσο μέρος της κοινωνίας μας αντέδρασε με εκδηλώσεις τρανσφοβίας*** και ομοφοβίας. Ας διευκρινίσουμε κάποια ζητήματα:

 

Διεμφυλικά άτομα έχουν καταγραφεί διαχρονικά από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα σε πολλές κοινωνίες και κουλτούρες, παρότι ανάλογα με τις χωροχρονικές και πολιτισμικές συνθήκες η έννοια και τα χαρακτηριστικά τους μπορεί να διαφοροποιούνται. Η ποικιλότητα στη διεμφυλική έκφραση και εμπειρία δεν συνηγορεί υπέρ μίας μεμονωμένης και ενιαίας ερμηνείας. Το πιθανότερο είναι ότι τόσο κάποιοι βιολογικοί παράγοντες, όπως γενετικές επιρροές και προγενετικά ορμονικά επίπεδα, όσο και κάποιες εμπειρίες, είτε πρώιμες ή αργότερα στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή, κατέχουν κάποιο ρόλο στη διαμόρφωση κάποιας διεμφυλικής ταυτότητας. Σε μεγάλο βαθμό το κάθε άτομο είναι ξεχωριστό και οφείλουμε να επιδεικνύουμε ανάλογη ευαισθησία σε αυτό.

​

Η δυσφορία φύλου έχει εκφράσεις ακόμη από την παιδική ηλικία αλλά οι σχετικές μελέτες δεν έχουν δείξει ότι αυτό αποτελεί ασφαλές προγνωστικό για την έκφραση ή μη της ενήλικης δυσφορίας φύλου. Άλλα άτομα αποκτούν επίγνωση στοιχείων δυσφορίας φύλου στην εφηβεία τους ή και αργότερα στη ζωή. Κάποια ανακουφίζονται με μία τέτοια συνειδητοποίηση άλλα όμως βιώνουν, σε πλαίσιο έντονης ψυχικής αντίστασης, αισθήματα ντροπής, σύγχυσης και θλίψης μαζί με έντονο άγχος. Ψυχολογική σύγχυση, συναισθηματική δυσφορία και άρνηση της ταυτότητας από μέρους των διεμφυλικών ατόμων προς τον εαυτό τους και προς άλλα διεμφυλικά άτομα μπορεί επίσης να προέλθει από εσωτερίκευση αρνητικών κοινωνικών προβολών (εσωτερικευμένη τρανσφοβία).

 

Η τρανσφοβία, όπως όλες οι κοινωνικά φοβικές αντιδράσεις, εκφράζεται με προκαταλήψεις, διακρίσεις, απομονωτισμό, ακόμη και εχθρότητα που μπορεί να λάβει και διαστάσεις επιθετικής δράσης έναντι της στοχοποιημένης ομάδας. Ως στοιχείο της κοινωνίας η τρανσφοβία εκφράζει ένα σύνολο ανεπεξέργαστων και άκαμπτων πεποιθήσεων σε πλαίσιο έλλειψης ενημέρωσης αλλά και έναν αντιδραστικό συντηρητισμό για διατήρηση των ρόλων των φύλων και κατά συνέπεια των διακρίσεων μεταξύ τους. Ως στοιχείο της προσωπικότητας η τρανσφοβία χρησιμοποιεί και προβάλλει την απόρριψη του διαφορετικού ως μέσο οριοθέτησης και ταύτισης με την ετεροκανονικότητα και συνιστά ένα πεδίο προβολής συναισθημάτων που δεν θεωρούνται αποδεκτά. Κατά περίπτωση και υπό συνθήκες ενδέχεται να συνιστά ασυνείδητη ψυχική αντίσταση σε φόβους και/ή επιθυμίες για ανεσταλμένες  σεξουαλικές πτυχές.

 

Η έμφυλη επίσης ταυτότητα δεν προβλέπει τον σεξουαλικό προσανατολισμό, καθώς πρόκειται για μία σταθερή έκφραση της σεξουαλικής προτίμησης και τα διεμφυλικά άτομα δεν εξαιρούνται αλλά δύνανται, όπως όλοι, να έχουν ανδροφιλικό, γυναικοφιλικό ή (σπανιότερα) αμφιφιλικό σεξουαλικό προσανατολισμό. Κάποια διεμφυλικά άτομα κάνουν ενδυματολογικές επιλογές που στερεοτυπικά συνδέονται με ορισμένη έμφυλη ταυτότητα και ρόλο. Πρόκειται για παρενδυσίες (cross-dressings) που συνδέονται με την έμφυλή τους έκφραση και όχι με τις σεξουαλικές τους επιλογές. Άτομα με παρόμοιες ενδυματολογικές συμπεριφορές αλλά για λόγους σεξουαλικής διέγερσης και πρακτικής (φετιχιστική παρενδυσία - transvestism) ή για την παροχή ψυχαγωγίας σε καλλιτεχνικό πλαίσιο (drag-queens, drag-kings) δεν παραπέμπουν -τουλάχιστον όχι κατ' ανάγκη- σε δυσφορία φύλου.

 

Επιδημιολογικές συσχετίσεις με υψηλή αυτοκαταστροφικότητα και αυτοκτονικότητα των τρανς (και γενικά ΛΟΑΤΚΙ****) ατόμων ερμηνεύονται κυρίως στη βάση του κοινωνικού στιγματισμού, της περιθωριοποίησης, των διακρίσεων, της θυματοποίησης αλλά και της υποβολής σε ατυχείς και κακοποιητικές "επανορθωτικές θεραπείες" που στοχεύουν αδιαφοροποίητα στην αποδοχή του ανατομικού φύλου. Οι  ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις  οφείλουν να είναι εξατομικευμένες με στόχους τη διερεύνηση της έμφυλης ταυτότητας ώστε να αναδεικνύεται ο έμφυλος εκείνος ρόλος που μειώνει μεγάλο μέρος της δυσφορίας, την απάλειψη της εσωτερικευμένης τρανσφοβίας, τη βελτίωση της εικόνας σώματος και εαυτού καθώς και την ενίσχυση των υποστηρικτικών δεσμών με οικογένεια και φίλους. Σε περιπτώσεις φυλομετάβασης η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι παρούσα σε όλα τα στάδια (βλ. σχόλιο **) παρότι δεν είναι απαραίτητη σε όλες τις περιπτώσεις. Έχει χαρακτήρα υποστηρικτικό για την παρούσα φάση ζωής του ατόμου και διεκπεραιώνεται με παρέμβαση στο άτομο, το ζευγάρι ή την οικογένεια του ενδιαφερόμενου.

​

Οι κοινωνικές προεκτάσεις του ζητήματος είναι ενδεχομένως οι κυριότερες και η υποστήριξη και η αποδοχή οι πιο βασικοί άξονες για τη βέλτιστη κοινωνική προσαρμογή των διεμφυλικών ατόμων. Οι κύριες παράμετροι για να επιτευχθεί αυτή η υποστήριξη και αποδοχή αφορούν σε:

​

• Κατανόηση ότι τα διεμφυλικά άτομα έχουν παρουσία σε όλες ανεξαιρέτως τις κοινωνικο-πολιτισμικές ομάδες (φυλή, εθνικότητα, θρησκεία, ηλικία, κοινωνική/οικονομική τάξη) και ότι δεν υπάρχει κάποιος ενιαίος τρόπος να είσαι ή να συγχρωτίζεσαι με ένα διεμφυλικό άτομο.

• Ενημέρωση σχετικά με τα βασικά ζητήματα που απασχολούν τα διεμφυλικά άτομα και κυρίως με τις μορφές του ρατσισμού και του κοινωνικού απομονωτισμού που αντιμετωπίζουν (στην εργασία, την εκπαίδευση, την υγεία και οπουδήποτε αλλού).

• Ευαισθητοποίηση σχετικά με τις αντιδράσεις μας στους τρόπους συμπεριφοράς και ενδυμασίας των διεμφυλικών ατόμων καθώς και επικοινωνιακή χρήση γλώσσας (επίθετα, αντωνυμίες, προσφωνήσεις) σύντονη με την εικόνα που τα ίδια επιδιώκουν. Αν δεν είμαστε βέβαιοι, ρωτάμε!

• Αποδοχή και σεβασμό στην ιδιωτικότητα σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ύπαρξη επιθυμίας για φυλομετάβαση. Μια εμφανής έμφυλη ασυμφωνία δεν υποδεικνύει κατ' ανάγκη σε διεμφυλική ταυτότητα και η διεμφυλική ταυτότητα δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά δυσφορία φύλου.

• Αναζήτηση υποστήριξης (σε ειδικούς ή σε ομάδες) όταν υπάρχει διεμφυλικό άτομο στη ζωή μας. Εάν είστε ο σύντροφος, ο γονέας ή το παιδί του, η διατήρηση της επικοινωνίας είναι κρίσιμη καθώς η προσαρμογή σε μια διαδικασία φυλομετάβασης μπορεί να αποδειχτεί επίπονη και χρονοβόρος.

• Πληροφόρηση για τη νομοθεσία περί προστασίας από διακρίσεις των διεμφυλικών ατόμων και υποστήριξη των δικαιωμάτων τους συμπεριλαμβανομένων ζητημάτων κοινωνικής δικαιοσύνης και ισότητας καθώς και της πρόσβασης σε ψυχοκοινωνική φροντίδα.

 

Η διεμφυλική έκφραση δεν είναι διαβολικό ή σημάδι κατωτερότητας και τέτοιες απόψεις δεν έχουν θέση σε μία κοινωνία σκεπτόμενων ανθρώπων, που θεωρεί ότι προάγει την ισότητα και την ελεύθερη έκφραση. Η έμφυλη ταυτότητα είναι στοιχείο της προσωπικότητας και ως τέτοιο οφείλει να αντιμετωπίζεται τόσο από την κοινωνία και τους θεσμικούς φορείς της όσο -και περισσότερο- από τους ειδικούς ψυχικής υγείας.

​

​

_______________________________

​

* Ο όρος τρανσέξουαλ (transsexual) παραμένει δόκιμος και αφορά στα άτομα που συμπεριφέρονται, ντύνονται και ζουν σταθερά σύμφωνα με τον κοινωνικό ρόλο του φύλου που αισθάνοναι ότι ανήκουν σε συμβιβασμό όμως με το ανατομικό τους φύλο, το οποίο δεν επιθυμούν να αλλάξουν. Αντίθετα, ο όρος τραβεστί (transvestite) είναι υποτιμητικός, στιγματιστικός και βασικά εσφαλμένος (δεν αφορά σε έμφυλη ταυτότητα αλλά σε παραφιλικές σεξουαλικές συμπεριφορές, όπως η "φετιχιστική παρενδυσία").

​

** Φυλομετάβαση (transition) είναι η διαδικασία αλλαγής έκφρασης του φύλου κοινωνικά (μέσω υιοθέτησης ταυτοποιημένων με το επιθυμητό φύλο συμπεριφορών), ιατρικά (με ορμονοθεραπεία και επεμβατική επιβεβαίωση φύλου - gender affirmation - παλαιότερος όρος επαναπροσδιορισμός φύλου - gender reassignment) και νομικά (με αλλαγή των επίσημων εγγράφων). Η διαδικασία είναι μακρά και παράλληλα με τις ιατρικές διαδικασίες περιλαμβάνει ψυχοθεραπευτική παρακολούθηση καθ' όλη τη διάρκειά της. Με το προηγούμενο δηλαδή νομικό καθεστός, το ενδιαφερόμενο άτομο έφτανε ενώπιον του δικαστηρίου για τη νομική αλλαγή έχοντας ολοκληρώσει το ουσιαστικό μέρος της φυλομετάβασης.

 

*** Τρανσφοβία, Λεσβιοφοβία, Αμφιφοβία, Ομοφοβία είναι εν μέρει αλληλοεπικαλυπτόμενοι αλλά και επιλεκτικοί ανάλογα με τη σεξουαλική ταυτότητα/προσανατολισμό του θύματος όροι, που αναφέρονται στην προκατάληψη, τις διακρίσεις, τον φόβο και το μίσος προς τα άτομα πέραν του cisgender (η σύντονη έμφυλη ταυτότητα μεταξύ φύλου και γένους) και/ή πέραν της ετεροκανονικότητας (η ετεροφυλοφιλία ως ο μόνος φυσιολογικός και πανανθρώπινος σεξουαλικός προσανατολισμός).

 

**** Αρκτικόλεξο ως επίσημος ορισμός για Λεσβιακά, Ομοφυλόφιλα, Αμφισεξουαλικά, Τρανσεξουαλικά, Κουήρ, Ίντερσεξ άτομα (κατά αντιπαραβολή του διεθνούς LGBTQI - Lesbian, Gay, Bisexual, Trans, Queer, Intersex).